احیای زندگی جمعی در بافت فرسوده- محله شاه حمزه قم- با تکیه بر رویکرد بازآفرینی طراحی محور

امروزه بافت های فرسوده به عنوان بافت هایی شناخته می شوند که در فرایند رشد و توسعه مجموعه شهر، از جریان تحول و خود ترمیمی بازمانده و در ابعاد در هم تنیده اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و زیست محیطی دچار ناکارآمدی و عدم تعادل هستند. در این میان بافت فرسوده قم دارای ویژگی های خاصی می باشد؛ نه همانند بافت مرکزی دارای ارزش های تاریخی و کالبدی است و از پتانسیل های نزدیکی به مرکز شهر بهره می برد و نه همانند بافت های فرسوده جدید امکان مداخله و بازسازی در آن وجود دارد. محدویت های توسعه و مهجوریت از مرکز شهر و نادیده گرفتن پتانسیل های تاریخی برای توسعه و بسیاری از نیروهای اقتصادی و اجتماعی دیگر سبب نادیده انگاشته شدن این بافت شده است. از سوی دیگر محلات درون این بافت با تهدید از میان رفتن زندگی و خروج ساکنین از آن روبه رو هستند. متروکه شدن واحدهای مسکونی، از میان رفتن کاربری ها و فعالیت های دیرپا و فرسودگی کالبدی، کاهش سرزندگی و حضورپذیری را در این بافت سبب شده است. بازآفرینی طراحی محور به عنوان رویکرد در حال تکامل مرمت شهری اکنون به مرتبه ای رسیده است که زندگی جمعی در عرصه های عمومی را مدنظر قرار می دهد. به عبارت دیگر در بازآفرینی طراحی محور، عرصه های عمومی به عنوان محرک های توسعه به شمارآمده و به عنوان عرصه های اجتماعی، جایگاهی موثر در تقویت سرمایه های اجتماعی و اقتصادی بافت دارند. این رویکرد در ترکیب با نظریه شهرسازی روزمره که معیارهای آن الگو پذیری از فعالیت های روزمره مردم، همگام بودن با تغییرات روزانه و انعطاف پذیری بالای فعالیتی و فضایی است می تواند راهبردی مناسب برای احیای زندگی جمعی باشد. در این رساله هدف احیای زندگی جمعی در بافت فرسوده با رویکرد بازآفرینی طراحی محور است و در این زمینه سعی شده است تا پس از بررسی پدیده فرسودگی و بازآفرینی شهری، به طور جامع به روند اهمیت یافتن و در اولویت قرارگرفتن مسئله زندگی در کنار تغییر معنا و نقش عرصه عمومی و توجه به آن به عنوان فضای اجتماعی توجه گردد. بدین طریق، زندگی جمعی در کنار این دو مفهوم معنای ژرف تری می یابد. بر طبق چارچوب مفهومی تبیین شده ابعاد کلان زندگی روزمره یعنی فضا، فعالیت و زمان با ابزار کیفیت های تقویت کننده زندگی جمعی در محدوده محلی شاه حمزه شهر قم به پژوهش گذاشته می شود. نتایج پژوهش بر این امر صحه می گذارند که با وجود آنکه بافت های فرسوده شهر قم از ، مجاورت با مرکز و امکان توسعه گسترده برخوردار نیستند، اما فعالیت های دیرپا، فعالیت های گروهی مذهبی و جریان زندگی روزمره آنها به گونه ای است که امکان تقویت سرمایه های اجتماعی و فرهنگی را فراهم کرده و احیای زندگی جمعی در آنها میسر خواهد شد. کلید واژه : زندگی روزمره، شهرسازی روزمره، بازآفرینی طراحی محور، زندگی جمعی